Το οίδημα (πρήξιμο) των κάτω άκρων αποτελεί συχνό ιατρικό πρόβλημα και αντανακλά ένα ευρύ φάσμα νοσολογικών καταστάσεων. Κοινός παρονομαστής όλων των αιτιών οιδήματος είναι η αύξηση της τριχοειδικής πίεσης στα κάτω άκρα, που οφείλεται είτε σε αύξηση της φλεβικής πίεσης (στάση αίματος), είτε σε παρακώλυση της λεμφικής παροχεύτεσης (αδυναμία απορρόφησης του αίματος από τα τριχοειδή αγγεία). Υπάρχουν ωστόσο πολλές διαφορές στην παθοφυσιολογία, τη διαγνωστική προσέγγιση και τη θεραπεία του οιδήματος, ανάλογα με το υποκείμενο αίτιο.
1. Ποιο είναι το πιο συχνό αίτιο για την ανάπτυξη οιδημάτων στα κάτω άκρα;
Το πιο συχνό αίτιο για το οίδημα (πρήξιμο) των ποδιών οφείλεται στις διαταραχές της φλεβικής λειτουργίας ή σε λήψη φαρμακευτικών ουσιών, που ως παρενέργειά τους έχουν το οίδημα των κάτω άκρων. Φάρμακα που δημιουργούν ως παρενέργεια το πρήξιμο στα πόδια είναι οι ανταγωνιστές του ασβεστίου, που χορηγούνται ως θεραπεία σε αρρώστους με αυξημένη αρτηριακή πίεση (υπέρταση). Η διακοπή του φαρμάκου συνεπάγεται και την εξαφάνιση του οιδήματος.
2. Πού οφείλονται τα οιδήματα των κάτω άκρων:
Η εκδήλωση ενός ανώδυνου οιδήματος (πρηξίματος) στα πόδια οφείλεται συνήθως σε κακή λειτουργία των φλεβών του ποδιού ή σε αυξημένη πίεση που ασκείται στις φλέβες από εγκυμοσύνη ή όγκους που αναπτύσσονται μέσα στην κοιλιά. Βασικό στοιχείο στην κλινική εκτίμηση του ετερόπλευρου οιδήματος αποτελεί η ύπαρξη ή όχι πόνου. Το «επώδυνο» οίδημα καταδεικνύει την παρουσία εν τω βάθει φλεβικής θρόμβωσης ή μυοσκελετικής βλάβης.
3. Πότε πρέπει να μας ανησυχήσει το οίδημα των κάτω άκρων:
Όταν το οίδημα οφείλεται στην κακή λειτουργία των φλεβών, το πρήξιμο υποχωρεί τη νύχτα, όταν τα πόδια τοποθετηθούν στο κρεβάτι σε υψηλότερο επίπεδο από το υπόλοιπο σώμα. Αυτό επιτυγχάνεται με την τοποθέτηση μαξιλαριών κάτω από τα πόδια. Αντίθετα, το πρήξιμο που οφείλεται σε άλλους λόγους δεν υποχωρεί με τους χειρισμούς αυτούς. Στις περιπτώσεις αυτές πρέπει να γίνεται διερεύνηση της ροής του αίματος με υπερηχογράφημα αρτηριών και φλεβών κάτω άκρων, καθώς θα πρέπει να διερευνάται κλινικά και εργαστηριακά η πιθανότητα κακής λειτουργίας της καρδιάς, των νεφρών ή του ήπατος. Εάν δεν εντοπιστεί οποιαδήποτε αιτία ύστερα από τη διερεύνηση αυτή, τότε με απεικονιστικές μεθόδους (αξονική ή μαγνητική τομογραφία) θα πρέπει να αποκλείεται η πιθανοτήτα ύπαρξης όγκου στην κοιλιά.
4. Ποια είναι τα σημεία εκείνα που πρέπει να προσέχουμε;
Έμφαση θα πρέπει να δίνεται σε πέντε βασικά σημεία:
1. την κατανομή του οιδήματος (ετερόπλευρο ή αμφοτερόπλευρο),
2. τη διάρκεια (οξύ ή χρόνιο),
3. το βαθμό (βαρύτητα),
4. τη συνύπαρξη ή όχι πόνου και
5. τα πιθανά υποκείμενα νοσήματα (καρδιακή, ηπατική ή νεφρική νόσος, διαβήτης, κακοήθεια, αρθρίτιδα, θρομβοεμβολική νόσος).
5. Ποια είναι η κυριότερη πάθηση της καρδιάς, που προκαλεί οιδήματα των κάτω άκρων:
Η καρδιακή ανεπάρκεια, ανεξάρτητα από την αιτία που την προκαλεί, στα τελικά της στάδια δημιουργεί οίδημα (πρήξιμο στα πόδια). Είναι όμως χαρακτηριστικό ότι με τη χορήγηση διουρητικών και ειδικότερα φουρουσεμίδης, το πρήξιμο υποχωρεί θεαματικά. Αντίθετα, το πρήξιμο που οφείλεται σε οποιαδήποτε άλλη αιτία δεν υποχωρεί ουσιαστικά με τη λήψη διουρητικών.
6. Άλλα αίτια δημιουργίας οιδήματος κάτω άκρων;
Λιγότερο συχνά είναι τα οιδήματα (πρηξίματα) των ποδιών οφείλονται στις διαταραχές της λειτουργίας των νεφρών και του ήπατος.
Οι νεφροί δημιουργούν οιδήματα, κυρίως όταν προσβληθούν από νεφρωσικό σύνδρομο, όπου χάνονται σημαντικές ποσότητες λευκώματος από τα ούρα, με αποτέλεσμα να παρατηρούνται ελάττωση του λευκώματος στο αίμα, μη συγκράτηση υγρών μέσα στα αγγεία και τελικά δημιουργία οιδήματος. Τέλος, όταν υπάρχει ηπατική δυσλειτουργία (κίρρωση του ήπατος), τότε παρατηρείται μείωση των λευκωμάτων και εμφάνιση ασκίτη (ελεύθερο υγρό μέσα στην κοιλιά). Η ελάττωση του λευκώματος στο αίμα και η πίεση που ασκεί πάνω στις φλέβες ο ασκίτης συμβάλλουν στο να εμφανιστεί το πρήξιμο στα πόδια.
Συμπερασματικά:
Το πρήξιμο στα πόδια όταν είναι ανώδυνο, σταθερό και παρατεταμένο, χρειάζεται οπωσδήποτε διερεύνηση.
Τσούγκος Ηλίας
Καρδιολόγος MD, PhD
Επ. Καθηγητής Καρδιολογίας EUC
Διευθυντής ΣΤ’ Καρδιολογικής Κλινικής , Νοσοκομείο ΥΓΕΙΑ